Wyrok franc. Sądu Kasacyjnego (Izba Cywilna) z dnia 18 marca 1878 r.
Księżna de Bauffremont p-ko księciu de Bauffremont
(Princesse de Bauffremont C. Prince de Bauffremont)

 

Obejście ustawy w prawie prywatnym międzynarodowym ma miejsce wówczas, gdy strony w sposób celowy poddały swój stosunek prawny modyfikacji w wyłącznym celu uniknięcia stosowania prawa w normalnym toku rzeczy właściwego.
[Il y a fraude à la loi en droit international privé lorsque les parties ont volontairement modifié le rapport de droit dans le seul but de le soustraire à la loi normalement compétente.]

  

Stan faktyczny sprawy. Dnia 1 sierpnia 1874 r. sąd w Paryżu orzekł separację pomiędzy księciem de Bauffremont, obywatelem francuskim, i jego małżonką, z urodzenia Belgijką, naturalizowaną we Francji wskutek zawarcia małżeństwa. W tamtym czasie właściwe dla separacji prawo francuskie nie przewidywało rozwodów; ów zakaz nie był jednak na rękę księżnej. Korzystając z faktu, że orzeczona separacja pozwalała jej na swobodną zmianę miejsca zamieszkania, wyjechała ona na krótki czas do niemieckiego księstwa Saksonii-Altenburg, którego obywatelstwo nabyła dnia 3 maja 1875 r. Już jako poddana tegoż księstwa, odzyskała ona wolny stan cywilny dzięki nowemu prawu ojczystemu, które traktowało katolików mających orzeczoną separację jako osoby rozwiedzione. Księżna mogła zatem poślubić tego, dla którego przedsięwzięła podróż do Niemiec; dnia 24 października 1875 r. w Berlinie wyszła za poddanego rumuńskiego, księcia Bibesco.

Gdy wieści o ślubie dotarły do księcia de Bauffremont, wystąpił on na drogę sądową z roszczeniem o ustalenie, domagając się przed Trybunałem Sekwany (Tribunal de la Seine) zarówno unieważnienia naturalizacji żony (scil. nadania jej nowego obywatelstwa) uzyskanego bez jego zgody, jak i małżeństwa, które zostało zawarte podczas trwania pierwszego związku, z oczywistym pogwałceniem zakazu ustanowionego w prawie francuskim.

Wyrok z dnia 10 marca 1876 r. w pełni odpowiadał temu żądaniu. Na skutek apelacji księżnej, Sąd Apelacyjny w Paryżu stwierdził, że przedmiotem sporu nie jest to, czy naturalizacja za granicą była ważna – to bowiem przekraczałoby zakres kompetencji sądu – ale wyłącznie to, jakie „skutki prawne odnośnie do prawa francuskiego” mogło wywołać nadanie skarżącej obcego obywatelstwa. Wyrokiem z dnia 17 lipca 1876 r. Sąd orzekł, że dobrowolne nabycie obywatelstwa obcego bez zgody męża nie mogło zwolnić księżnej od przynależności do państwa francuskiego, a tym samym było ono niezgodne z prawem francuskim; sąd dodał także, że nawet gdyby małżonkowie byli w tej kwestii zgodni, to i tak nie mieliby oni prawa uchylić się, przez zmianę obywatelstwa, od stosowania francuskich „przepisów porządku publicznego”, które były miarodajne dla kwestii małżeńskich.

Księżna wniosła zatem skargę kasacyjną, opartą na dwóch podstawach, z których pierwsza nie ma znaczenia dla prawa prywatnego międzynarodowego. Natomiast druga sprowadza się do zarzutu, że sąd drugiej instancji nie dokonał oceny zgodności z prawem oraz efektywności zmiany obywatelstwa skarżącej.

Skarga kasacyjna księżnej de Bauffremont. — 1-sza podstawa. Naruszenie art. 215 i 217 k.c. przez to, że w zaskarżonym wyroku sąd dopuścił, aby księżna de Bauffremont, zamężna w Niemczech za księcia de Bibesco, stawiła się przed sądem apelacyjnym w celu popierania ważności jej drugiego małżeństwa bez upoważnienia ze strony małżonka lub sądu.

Pourvoi en cassation par la princesse de Bauffremont. — lº moyen. Violation des art. 215 et 217, C. civ., en ce que la Cour, dans l’arrêt attaqué, a admis la princesse de Bauffremont, mariée en Allemagne au prince de Bibesco, à ester en justice en appel pour soutenir la validité de son second mariage sans autorisation maritale ou de justice.

2-ga podstawa. Naruszenie art. 3 § 3, art. 17, art. 108 k.c.; błędne zastosowanie art. 215 i 217 k.c.; naruszenie art. 1124 § 3 tegoż kodeksu; naruszenie art. 227 k.c., a także ustawy z dnia 8 maja 1816 r., przez to, że sąd odmówił oceny naturalizacji według prawa państwa, w którym została ona uzyskana, a następnie odmówił  kobiecie zdolności do ponownego zawarcia związku małżeńskiego zgodnie z prawem, któremu zaczęła ona podlegać wskutek naturalizacji,

2º moyen. Violation des art 3, § 3, 17, 108, C. civ.; fausse application des art. 215 et 217, C. civ.; violation de l’art. 1124, § 3, du même Code; violation de l’art. 227, C. civ., et de la loi du 8 mai 1816, en ce que la Cour a refusé d’apprécier la naturalisation d’après la loi du pays où elle a été obtenue, et refusé ensuite d’apprécier la capacité pour la femme de convoler en secondes noces d’après ta loi sous l’empire de laquelle elle était placée par sa naturalisation,

 

wyrok

 

 

arrêt

 

Sąd; — W przedmiocie pierwszej podstawy;

La Cour; — Sur le premier moyen;

 

— Zważywszy, że o ile kobieta zamężna nie może stawić się przed sądem którejkolwiek instancji bez upoważnienia swojego męża, to jednak nie jest wymagane przez ustawę, aby takie upoważnienie było wyraźne; że może ono, o ile spór zawisł pomiędzy małżonkami, z których jeden skarży drugiego, być dorozumiane i wynikać w szczególności z tego, że mąż, który wszczął spór, pozwał swoją żonę; że przez wniesienie pozwu, mąż upoważnia ją do obrony jej stanowiska przed jego twierdzeniami; że w okolicznościach niniejszej sprawy, strona przeciwna wnoszącej skargę kasacyjną wszczęła przed Trybunałem Cywilnym Sekwany sprawę przeciwko skarżącej, swojej żonie, żądając zarówno unieważnienia małżeństwa zawartego przez nią dnia 14 października 1875 r. w Berlinie z księciem Bibesco, jak i aktu naturalizacji wydanego w Altenburgu dnia 3 maja [roku] poprzedzającego; że przeciwnik skargi apelacyjnej, wniesionej przez skarżącą od nieprawomocnego wyroku, wdał się w spór i dalej nie podniósłszy żadnego zarzutu, przez formalne konkluzje zaprzeczał twierdzeniom, co do których skarżąca przegrała w pierwszej instancji oraz domagał się od sądu drugiej instancji unieważnienia aktów, których nieważność była uprzednio przedmiotem jego pierwotnego żądania; że milcząco podtrzymał i potwierdził przed drugą instancją dorozumiane upoważnienie, które w pierwszej instancji wynikało z faktu, iż pozwał on swoją żonę; że zatem uczynił on zadość wymaganiom art. 215 i 218 kodeksu cywilnego zarówno w apelacji, jak i przed pierwszą instancją; z czego wynika zatem, że zarzuty w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej pozostają bezzasadne;

— Attendu que, si la femme mariée ne peut ester en jugement, à aucun degré de juridiction, sans l’autorisation de son mari, il n’est pas exigé par la loi que cette autorisation soit expresse ; qu’elle peut, lorsque le litige est engagé entre deux époux plaidant l’un contre l’autre, être tacite et résulter notamment de ce que le mari, ayant provoqué le débat, y a appelé sa femme; qu’en l’actionnant, le mari l’autorise à défendre sa cause contradictoirement avec lui ; que, dans l’espèce, le défendeur (au pourvoi) a introduit devant le tribunal civil de la Seine, contre la demanderesse, sa femme, une action en nullité, tant du mariage contracté par celle-ci, le 14octobre 1875, à Berlin, avec le prince Bibesco, que de l’acte de naturalisation passé â Altenbourg le 3 mai précédent; qu’intimé plus tard sur l’appel interjeté par la demanderesse du jugement intervenu, il a accepté le débat, et, loin d’élever aucune exception, il a, par des conclusions formelles, contesté les prétentions dans lesquelles la demanderesse avait succombé en première instance, et demandé aux juges d’appel l’invalidation des actes dont l’annulation avait été l’objet même de sa demande originaire; qu’il a par là tacitement maintenu et confirmé, au second degré de juridiction, l’autorisation tacite qui, au premier degré, résultait de ce qu’il avait actionné sa femme; qu’ainsi, il a été satisfait aux exigences des articles 215 et 218 du code civil tant en appel qu’en première instance; D’où il suit que le premier moyen manque en fait;

 

 

W przedmiocie drugiej podstawy kasacyjnej, ujętej w dwóch częściach

— Zważywszy, że skarżąca, będąc z pochodzenia Belgijką, uzyskała obywatelstwo francuskie przez małżeństwo z księciem de Bauffremont, poddanym francuskim; że po orzeczeniu separacji od stołu i łoża, wyrokiem z dnia 1 sierpnia 1874 r., mimo to nadal pozostała małżonką księcia de Bauffrement i Francuzką, jako że skutkiem separacji było jedynie rozluźnienie węzła małżeńskiego bez jego rozwiązania; że tym samym pozostała ona Francuzką i zamężną we Francji, w chwili małżeństwa, zawartego przez nią w Berlinie z księciem Bibesco w wyniku naturalizacji uzyskanej przez nią w księstwie Saksonii-Altenburgu;

 

Sur le second moyen, pris dans ses deux branches

— Attendu que la demanderesse, Belge d’origine, est devenue française par son mariage avec le prince de Bauffremont, sujet français; que, séparée de corps et de biens, aux termes de l’arrêt du 1er août 1874, elle est néanmoins restée l’épouse du prince de Bauffremont et française, la séparation ayant pour effet seulement de relâcher le lien conjugal sans le dissoudre; qu’ainsi, elle était française et mariée en France, lors du mariage par elle contracté à Berlin avec le prince Bibesco, à la suite de la naturalisation par elle obtenue dans le duché de Saxe-Altenbourg;

że przedmiotem zaskarżonego wyroku nie było orzeczenie prawidłowości i waloru prawnego, jaki miały w Niemczech i według prawa niemieckiego owe czynności, dokonane wyłącznie z woli skarżącej;

que l’arrêt attaqué n’a pas eu à statuer et n’a pas statué sur la régularité et la valeur juridique, en Allemagne et d’après la loi allemande, de ces actes, émanés de la seule volonté de la demanderesse;

że, przyjmując wyłącznie punkt widzenia prawa francuskiego, które ostatecznie i tak jest właściwe w sprawie i strony nie mogą odstąpić od jego stosowania, on [zaskarżony wyrok] zdecydował, że nawet uzyskawszy zgodę małżonka, skarżąca nie mogła powołać się na prawo państwa, w którym uzyskała nowe obywatelstwo, dzięki któremu, przekształciwszy swój status kobiety w separacji na kobietę rozwiedzioną, uchyliłaby się od stosowania prawa francuskiego, które jako jedyne jest miarodajne dla skutków małżeństwa swoich obywateli i czyni z niego niezniszczalny węzeł;

que, se plaçant uniquement au point de vue de la loi française, qui, en effet, domine le débat et s’impose aux parties, il a décidé que, même eût-elle été autorisée par son mari, la demanderesse ne pouvait être admise à invoquer la loi de l’Etat où elle aurait obtenu une nationalité nouvelle, à la faveur de laquelle, transformant sa condition de femme séparée en celle de femme divorcée, elle se soustrairait à la loi française, qui, seule, règle les effets du mariage de ses nationaux, et en déclare le lien indestructible;

że poza tym, przyjmując za własne motywy sądu pierwszej instancji, on [zaskarżony wyrok] stwierdzał, że skarżąca wystarała się i uzyskała to nowe obywatelstwo skądinąd nie po to, aby wykonywać prawa i spełniać obowiązki, które z niego wynikają, ustanawiając swój domicyl w państwie Saksonii-Altenburgu, ale wyłącznie w celu uchylenia się od zakazów prawa francuskiego, zawierając drugie małżeństwo i odstępując od nowego obywatelstwa w ten sam sposób, w jaki je wcześniej uzyskała; że orzekając, w tych okolicznościach, iż czynności, zdziałane w taki sposób w celu obejścia prawa francuskiego i przy braku poszanowania zobowiązań uprzednio zaciągniętych we Francji, nie były skuteczne w stosunku do księcia de Bauffremont, zaskarżony wyrok orzekał zgodnie z zasadą prawa francuskiego nierozwiązywalności małżeństwa, a tym samym nie naruszał on żadnego przepisu prawa, jaki powołuje skarga kasacyjna;

qu’adoptant les motifs des premiers juges, il a, en outre, constaté en fait que, d’ailleurs, la demanderesse avait sollicité et obtenu cette nationalité nouvelle, non pas pour exercer les droits et accomplir les devoirs qui en découlent, en établissant son domicile dans l’Etat de Saxe-Altenbourg, mais dans le seul but d’échapper aux prohibitions de la loi française en contractant un second mariage, et d’aliéner sa nouvelle nationalité aussitôt qu’elle l’aurait acquise; qu’en décidant, dans ces circonstances, que des actes ainsi faits en fraude de la loi française et au mépris d’engagements antérieurement contractés en France n’étaient pas opposables au prince de Bauffremont, l’arrêt attaqué a statué conformément au principe de la loi française sur l’indissolubilité du mariage, et n’a violé aucune des dispositions de la loi invoquées par le pourvoi;

Z tych względów — [skargę] oddala.

Par ces motifs — Rejette.